Kalp ve damar hastalıkları; koroner kalp hastalıkları, serebrovasküler hastalıklar, hipertansiyon, periferik arter hastalığı, romatizmal kalp hastalıkları, konjenital kalp hastalıkları, kalp yetmezliği ve kardiyomiyopatileri kapsar. Kalp ve damar hastalıklarının gelişiminde; tütün kullanımı, fiziksel hareketsizlik, obeziteye yol açabilen sağlıksız beslenme gibi olumsuz davranış tarzları yanında diyabet, hipertansiyon, dislipidemi gibi hastalıklar da yer almaktadır.

TÜİK ölüm verileri toplam ölümlerin içinde kalp hastalıklarının payının gittikçe artma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Kalp hastalıkları 1989’da % 40, 1993’te %45, 2009’da % 40 ve 2013’te %39,6, 2014 yılında % 40,4, ile tüm ölüm nedenleri arasında ilk sırada yer almıştır. Ölümlerin % 11,6’sı ise hipertansif hastalıklardan kaynaklanmıştır. Ölüm nedenleri yaş grupları itibariyle incelendiğinde dolaşım sistemi hastalıklarının en fazla 75-84 yaş grubunda görülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre ise hipertansiyon “önlenebilir ölüm nedenleri” içinde 1 numaradadır.

2000’li yılların başında Dr. David Jenkins tarafından kolesterol düşürücü gıdalardan oluşan “portföy” olarak tasarlanan, bitki temelli bir diyet şekli olan portfolio diyetinin hem kolesterol üzerine hem de hipertansiyon üzerine etkileri kanıtlanmıştır.

Portfolio diyetinin içeriği 2000 kcallik bir diyet örüntüsünde; 42 g kuruyemiş (fındık veya yerfıstığı), 50 g soya ürünlerinden bitki proteini veya fasulye, bezelye, nohut ve mercimek gibi bakliyatlar, 20 g yulaf, arpa, psyllium, patlıcan, bamya, elma, portakal veya çilekten viskoz çözünür lif ve 2 g bitki sterollerini içermektedir. Tekli doymamış yağın (MUFA) karbonhidratın yerini aldığı gelişmiş bir portföy diyet deseni de incelenmiştir (%13 MUFA’dan %26 enerji sağladığı bir değişme) ve bu 4 bileşene ilave edilmiştir.

Bileşenlerin Sağlık Üzerindeki Etkisi

Kuruyemişler/ Yağlı tohumlar: Çiğ kuru yemişler tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlardan zengin olduğu için artık sağlıklı bir yağ asidi profiline sahiptir. LDL kolesterol seviyelerinde azalmayı sağlar. Badem, kalori başına en yüksek bitkisel protein içeriğine sahip yemiştir.

Viskoz Lif: İlk olarak 1960’larda potansiyel olarak yararlı, kolesterol düşürücü ajanlar olarak tanımlanmıştır. Çözünür lifler serum kolesterolünü azaltırken, çözünmeyen partiküllü lifler ise büyük ölçüde etkisizdir. Birincil etki mekanizmaları, safra asidi kaybını arttırma yetenekleriyle ilişkilidir. Ayrıca viskoz lifler, postprandial glisemi ve insülinemiyi azaltır, besin emilim oranını değiştirerek ters kolesterol taşınmasını uyarır. Ek olarak, lifler kolonik fermantasyon da propiyonat/asetat oranını arttır ve bu tüm mekanizmalar serum kolesterol seviyelerini düşürür.

Bu gruba örnek olarak; yulaf, arpa, psyllium kaynaklı ß-glukan verilebilir; besin olarak bamya ve patlıcan yüksek viskoz lif oranına sahiptir.

Soya Proteini – Bitkisel protein: Ortalama 47 g / gün soya tüketen bireylerde LDL kolesterolünde % 12,9 azalma olur. Böyle bir azalma kolesterol düşürücü portföy diyetine faydalı bir katkı sağlar. Soya proteini tüketimi, doymuş yağ ve kolesterol açısından düşük bir diyetin parçası olarak kalp hastalıkları riskini azaltır. Fakat GDO şüphesinden Soya tüketimi konusunda çelişkiler vardır.

Bitki Sterolleri: 2g/gün kadar alımlarda LDL de %11- %14 arasında önemli düşüşler sağlar. Bitki sterolleri ince bağırsaktaki misellerden kolesterol alımını önleyerek serum kolesterol seviyelerini düşürür. Bitki sterolleri, bitkisel yağlarda, kabuklu yemişlerde, tohumda ve yapraklı sebzelerde önemli miktarlarda bulunur.

Portfolio diyetinin etkilerini gözlemlemek için Mary Keith bir çalışma yaptı. Kardiovasküler hastalık riski yüksek kişilere diyeti tükettirdi ve Portfolio diyet tüketimi, HDL kolesterolünde bir değişiklik yapmadan LDL-C’de % 19’luk azalma yaptı. Homosistein düzeylerini düşürdü. Avrupa Diyabet çalışmalarında da görüldüğü gibi Portföy diyet modeli LDL-C’ü % 17, Total kolesterolü % 12, TG % 16, HDL olmayan kolesterolü % 14 ve ApoB’yi % 15 düşürür. HDL kolesterolü üzerine etkisi yoktur. CRP’yi % 32, tahmini 10 yıllık KKH riskini ise % 54 oranında azaltır.

Bilindiği üzere Hiperkolesterolemi, Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) de dahil olmak üzere birçok kanser için bilinen bir risk faktörüdür. Diyet ve statinler kullanarak LDL kolesterolü düşüp hastalığın ilerleyişi yavaşlatılmaya çalışıldı. Çalışmada Statin tedavisi kadar Portföy diyetinin etkili olduğu görüldü. Diyet Hiperlipidemik hastaların LDL-C düzeylerini azalttır, ayrıca anti-kanser özelliklere sahiptir ancak henüz resmi olarak belirlenmedi. Daha birçok çalışmada Portfolio diyetinin etkileri kanıtlandı. Diyet Avrupa’da tıbbi beslenme tedavisi olarak kullanılıyor.

Hastanelerimizde Hipertansiyon hastalarına tuz içermeyen, doymuş yağlar, kolesterol ve toplam yağ açısından fakir DASH diyeti uygulamaktadır. Artık yeni bir tercihiniz daha var. Portföy diyeti de sistolik kan basıncı 2,1 mmHg, diyastolik kan basıncı 1,8 mmHg ve ortalama arter kan basıncı 1,9 mm Hg azaltır. Kuru yemiş, soya ve viskoz lifler idrar potasyumu ve arter basıncı ile negatif; Na+ /K+ oranı ile pozitif ilişkilidir.

Portfolio Diyetiyle beslenmek, yüksek miktarda bitkisel besin ve antioksidan ile düşük kalori alımı sağlar. Diğer özellikleri arasında ise düşük glisemik yük, daha az inflamasyon ve daha az oksidatif stres vardır. Bitki bazlı diyetler; kronik, yaşa bağlı hastalıklar için riski azaltıp, sağlıklı yaşlanma ve uzun ömürlülüğü teşvik eder.

Diyetin önerisi; badem, ceviz, fındık, soya proteini, bitkisel yağlar, yeşil yapraklı sebze, tohum, fasulye fındık başta olmak üzere bitkisel besinlerin tüketilmesidir. Bunun dışında diğer sebzeler, meyve ve tam tahıl tüketiminin arttırılması; et (kırmızı et yerine soya tüketimine ağırlık vermektedirler, balık, hindi, tavuk kullanılabilir) ve atıştırmalık tüketimin azaltılması gerekiyor.

KAYNAKÇA
1- Food Directorate, Health Products and Food Branch, Health Canada. Summary of Health Canada’s assessment of a health claim about soy protein and cholesterol lowering. Ottawa: Bureau of Nutritional Sciences. 2015;
2- Kendall C.W.C, JenkinS D.J.A. A Dietary Portfolio: MaximalReduction of Low-densityLipoproteinCholesterolwithDiet. CurrentAtherosclerosisReports, 2004; 6: 492–49
3- Fahrenbach MJ, Riccardi BA, Grant WC: Hypocholesterolemicactivity of mucilaginouspolysaccharides in White Leghorncockerels. ProcSocExpBiolMed, 1966; 123:321–326
4- Law M: Plant sterol and stanol margarines and health. BMJ, 2000; 320: 861–864